Zniszczenia wojenne

Ostrołęka była najbardziej zniszczonym podczas Wielkiej Wojny miastem powiatowym byłego Królestwa Polskiego. W ostatnich dniach lipca i w pierwszych trzech dniach sierpnia 1915 roku, odkąd armia rosyjska była zorientowana, że nie utrzyma linii obrony Narwi pod Ostrołęką i drugiej linii obrony opartej o linię kolejową biegnącą do Warszawy, systematycznie podpalała miasto i okoliczne wsie.

W nocy z 3 na 4 sierpnia, Niemcom wkraczającym do miasta drogę oświetlała łuna nad palącym się od kilku dni miastem.

 

Pocztówka ze zbiorów: Grzegorz Cholewa

O skali zniszczenia Ostrołęki i innych miejscowości możemy poczytać w opracowaniu Zygmunta Limanowskiego, Naczelnika Wydziału Statystycznego Instytutu Ubezpieczeń Wzajemnych Budowli od Ognia, zatytułowanym: „Zniszczenia wojenne w budowlach byłego Królestwa Polskiego”, Warszawa 1918.

 

Fragmenty opracowania:

 

Tabela zniszczeń dla dużych miast powiatowych

	% zniszczenia	% zniszczenia
	w mieście	w samym powiecie
Warszawa	0,01	2,70
Łódź	0,05	7,00
Sosnowiec	-	0,30
Częstochowa	-	0,90
Lublin	-	8,80
Kalisz	20,7	0,04
Pabianice	-	2,90
Radom	-	12,50
Włocławek	-	0,50
Kielce	-	3,40
Piotrków	-	0,30
Będzin	-	0,30
Zawiercie	-	0,30
Tomaszów R.	-	5,10
Płock	-	12,40
Żyrardów	9,40	6,90
Łomża	0,20	26,50
Dąbrowa	-	0,30
Zgierz	1,30	7,90
Siedlce	0,02	1,60
Zduńska Wola	0,16	0,30
Radomsk	0,50	1,30
Łowicz	1,80	8,50
Mława	-	4,20
Chełm	5,00	34,00

 

W większości wielkich miast, bo w 14, nie było wcale strat, lub też były one tak drobne, iż ich nie rejestrowano. Część wielkich miast została zaraz po wybuchu wojny dobrowolnie oddana wkraczającym armiom niemieckim i austriackim i znalazła się tym samym poza obrębem działań wojennych.

W położeniu takim znalazł się również Kalisz, który jednak, już po zajęciu przez Niemców, został przez nich zbombardowany i podpalony w początku sierpnia 1914 r. Czyn ten, nie dający się w żaden sposób nawet upozorować „koniecznościami wojny", obrócił w gruzy jedno z najpiękniejszych i w pełni rozwoju stojących miast Królestwa. Zburzona została najlepiej zbudowana i najstarsza dzielnica miasta, … [osoby zainteresowane lub chcące pogłębić swoją wiedzę, a nie znające tematu zniszczenia Kalisza, zachęcam do poszukania informacji w sieci i bibliotekach]

… Następnym miastem, które najbardziej ucierpiało, jest Żyrardów. Straty wynoszą tu prawie pół miliona rubli, czyli 9,4%. Rosjanie, ustępując stąd w lipcu 1915 r., zburzyli również bez żadnych upozorować się dających wojną powodów wielkie zakłady fabryczne.

Podobnie w czasie odwrotu rosyjskiego ucierpiał Chełm, następne miasto co do wielkości poniesionych szkód. …

… W samem centrum działań wojennych leżały miasta: Warszawa, Łomża , Łódź, Zgierz, Łowicz i Radom. Z nich dwa pierwsze odgrywały rolę twierdz z tak jednak naprzód wysuniętym systemem obronnym, iż bezpośrednio tylko nieznacznie ucierpiały, przy czym główne szkody poczyniły w Warszawie pociski z samolotów . Z chwilą, gdy twierdze te nie dawały się już utrzymać, Rosjanie wycofywali się i dzięki temu miasta te mało ucierpiały. Łódź i Zgierz były ośrodkiem wielkiej bitwy w końcu listopada 1914 r. Łowicz znajdował się, również w samym ośrodku walk, toczonych z początkiem grudnia tegoż roku. To ostatnie miasto ucierpiało stosunkowo najwięcej (1.8 %) …

… Co do Radomia, to toczyły się wprawdzie w bezpośrednim jego sąsiedztwie zacięte walki, nie notowano jednak w nim samym zniszczeń …

… Widzimy z tego opisu, iż wielkie miasta wyszły co do zniszczenia na ogół bardziej obronną ręką niż bezpośrednie sąsiedztwo. …

… W dwóch tylko wypadkach zniszczenie miasta przewyższa stosunkowe straty przynależnego powiatu, mianowicie w faktach Kalisza i Żyrardowa, w których zniszczenia nie miały właściwie związku z działaniami wojennymi. Poza tym szkody w miastach, o ile w ogóle miały miejsce, są przeważnie tylko drobnym ułamkiem zniszczenia okolicy. …

 

Zniszczeń dla średnich miast powiatowych i pozostałych miast

… z liczby 55 miast powiatowych (średnich) było 29 zniszczonych …, natomiast z 624 miasteczek zarejestrowano straty w 234 …

 

Najwyższe zniszczenie miast powiatowych dochodzi do 40 % i przewyższa znacznie najwyższy stopień zniszczenia w wielkich miastach (Kalisz 20,7 %). Miast powiatowych, w których straty przewyższyły 20 %, było ogółem sześć, mianowicie

Ostrołęka   - 39 %

Sochaczew  - 37,8 %

Puławy       - 31 %

Iłża             - 28,5 %

Przasnysz   - 27,8 %

 

Miasteczka przedstawiają obraz o wiele gorszy, gdyż notujemy już 9 miejscowości prawie całkowicie zburzonych (wyżej 75 %), w 19 straty wynoszą 50-75 %, a w 26 wypadkach 25-50 %.

Do zupełnie zniszczonych należą:

Mała Wieś (pow. Płocki)          – 99,8 %

Sienno (pow. Iłżecki)               – 91,7 %

Klwów (pow. Opatowski)        – 91,7 %

Jarczów (pow. Tomaszowski)  – 90,8 %

Goworowo (pow. Ostrołęcki) – 90,0 %

Wierzbica (pow. Radomski)     – 87,1 %

Grabowiec (pow. Iłżecki)         – 86,5 %

Boryszew (pow. Sochaczewski)– 79,8 %

Śniadowo (pow. Łomżyński) – 78,0 %

 

Straty od 50 - 75 % poniosły:

Łopuszno (pow. Kielecki)        – 73,1 %,

Jedwabno (pow. Kolneński)  – 72,1 %

Andrzejów (pow. Ostrowski) – 71,6 %

Myszyniec (pow. Ostrołęcki)  – 71,1 %

Kazanów (pow. Iłżecki)           – 70,7 %

Jabłonka (pow. Mazowiecki)   – 70,1 %

Puchaczów (pow. Chełmski)    – 69,3 %

Świerze (pow. Chełmski)         – 67,0 %

Sawin (tamże)                         – 65,0 %

Krzeszów (pow. Biłgorajski)   – 64,9 %

Ożarów (pow. Opoczyński)     – 64,4 %

Końskowola (pow. Puławski)  – 61,4 %

Gliniany (pow. Opoczyński)    – 61,0 %

Dzierzkowice (pow. Janowski) – 60,9 %

Janowiec (pow. Kozienicki)     – 60,7 %

Waśniów (pow. Opoczyński)   – 60,3 %

Zaręby Kościelne (pow. Ostrowski) – 58,9 %

Złotoryja (pow. Mazowiecki)   – 57,1 %

 

Wreszcie zniszczone zostały w granicach 25-50 %:

Rogi (pow. Łódzki)                 – 49,7 %

Ciechanowiec (pow. Mazowiecki) – 48,2 %

Trawniki (pow. Lubelski)        – 48,0 %

Siedliszcze (pow. Chełmski)    – 47,0 %

Markuszew (pow. Puławski)    – 45,1 %

Janów (pow. Przasnyski)       – 44,5 %

Różan (pow. Makowski)        – 44,2 %

Koprzywnica (pow. Sandomierski) – 42,7 %

Lutomiersk (pow. Łaski)         – 43,5 %

Wojsławice (pow. Chełmski)   – 42,2 %

Opatowiec (pow. Pińczowski)  – 42,2 %

Wiślica (tamże)                       – 40,1 %

Mircze (pow. Hrubieszowski)  – 40,0 %

Sławniów (pow. Kielecki)        – 40,0 %

Bolimów (pow. Łowicki)         – 39,7 %

Piątnica (pow. Łomżyński)    – 39,6 %

Główno (pow. Brzeziński)       – 34,5 %

Bielawy (pow. Łowicki)          – 34,5 %

Inowłódz (pow. Rawski)          – 33,1 %

Ryczywół (pow. Kozienicki)    – 33,0 %

Jaszczów (pow. Tomaszowski) – 32,7 %

Odrzywół (pow. Opoczyński)  – 32,5 %

Konstantynów (pow. Łódzki)   – 32,4 %

Łysobyki (pow. Łukowski)      – 31,9 %

Firlej (pow. Lubelski)              – 31,3 %

Wólka (pow. Mławski)            – 25,7 %

 

…

 

Ażeby otrzymać lepszy przegląd zniszczenia w poszczególnych okolicach kraju, uporządkujemy powiaty według procentu zniszczonych budowli, przy czym wyłączymy z powiatów 25 wielkich miast, gdyż ogrom wartości ich budowli przy stosunkowo małych stratach byłby w stanie właściwy obraz zniszczenia zakłócić. Poniżej podajemy powiaty, uporządkowane według zmniejszającego się procentu zniszczonych budowli:

 

Chełmski              – 41,9 %

Ostrołęcki            – 40,1 %

Sochaczewski       – 37,4 %

Kolneński            – 34,3 %

Przasnyski           – 31,2 %

Łomżyński           – 31,1 %

Hrubieszowski     – 29,5 %

Rawski                 – 28,4 %

Iłżecki                  – 25,7 %

Płoński                 – 23,3 %

Tomaszowski       – 21,2 %

Lubartowski           – 21,1 %

Pułtuski               – 21,0 %

Szczuczyński       – 19,1 %

Łowicki                – 18,3 %

Skierniewicki       – 17,8 %

Ostrowski            – 17,7 %

Lubelski               – 17,6 %

Krasnostawski      – 17,4 %

Kozienicki            – 16,8 %

Puławski               – 16,0 %

Mazowiecki           – 15,7 %

Opoczyński           – 15,5 %

Biłgorajski            – 14,7 %

Radomski             – 13,8 %

Ciechanowski       – 13,6 %

Makowski            – 13,0 %

Zamojski              – 12,8 %

Błoński                – 12,1 %

Płocki                   – 12,0 %

Pińczowski           – 10,5 %

Grójecki               – 10,0 %

Janowski              – 8,8 %

Łukowski             – 8,2 %

Warszawski           – 7,4 %

Łódzki                 – 7,1 %

Brzeziński            – 7,0 %

Sandomierski       – 5,2 %

Opatowski            – 5,0 %

Sokołowski           – 4,7 %

Kielecki                – 4,6 %

Mławski               – 4,5 %

Olkuski                – 4,1 %

Garwoliński           – 3,9 %

Konecki               – 3,9 %

Sierpecki              – 3,4 %

Częstochowski     – 3,2 %

Łaski                    – 3,0 %

Gostyński             – 2,2 %

Jędrzejowski        – 2,2 %

Węgrowski           – 2,0 %

Siedlecki               – 1,9 %

Radomskowski     – 1,5 %

Miechowski           – 1,4 %

Piotrkowski           – 1,4 %

Kutnowski            – 1,1 %

Rypiński               – 0,8 %

Włocławski           – 0,8 %

Będziński             – 0,7 %

Lipnowski            – 0,5 %

Włoszczowski      – 0,5 %

Sieradzki              – 0,4 %

Koniński               – 0,4 %

Łęczycki               – 0,4 %

Kolski                  – 0,4 %

Stopnicki              – 0,4 %

Wieluński             – 0,2 %

Radzymiński        – 0,2 %

Turecki                – 0,1 %

Nieszawski           – 0,1 %

Miński Mazowiecki – 0,04 %

Kaliski                 – 0,03 %

 

…

 

Najsilniej ucierpiały obszary między Narwią a Bugiem. O właściwych operacjach wojennych na tym terenie nie może właściwie być mowy, gdyż Rosjanie opuścili front nad Narwią w sierpniu 1915 r., po szczęśliwej ewakuacji obozu warszawskiego korytarzem gub. Siedleckiej, którym wydostali się prawie bez walk poza granice Królestwa. Mamy tu więc do czynienia z obszarem, który niszczono podczas odwrotu, paląc i burząc całe wsie, dwory i miasta. Z dymem szła każda napotkana zagroda lub chata, o ile właściciel nie zdołał się okupić u dziczy kozackiej. Najliczniejsze są ślady pogorzelisk tuż przy Narwi, dalej na wschodzie intensywność niszczenia słabnie nieco pod wpływem pośpiechu, z jakim odwrót się dokonywał. Do najbardziej nawiedzonych należą bliżej Narwi położone gminy powiatów: Wysokie Mazowieckiego, Łomżyńskiego, Ostrołęckiego, Ostrowskiego i Pułtuskiego:

Stelmachowo (34,7% zniszczonej wartości), Puchały (46.,5 %), Kupiski (26,3 %), Szczepankowo (61,2 %), Miastkowo (42,5 %), Śniadowo (65,4 %), Troszyn (55,0 %), Rzekuń (36,5 %), Czerwin (32,2 %), Goworowo (59,2 %), Obryte (44,0 %), Zatory (45,0 %), Wyszków (25.3 %), Długosiodło (33,1 %), oraz dalsze: Lubotyń (25,3 %), Długobórz (25,4 %), Jasienica (48,7 %), Orło (43,4 %) i Piekuty (25,0 %).

Należą tu wreszcie takie miasta, jak:

Goworowo (90,0 %), Ciechanowiec (48,2 %), Andrzejewo (71,6 %), Nowogród (72,0 %), Śniadowo (78,0 %), Złotoryja (57,1 %), Jabłonka (70,1 %) i Zaręby Kościelne (58,9 %).

Na północ od Narwi wyróżniają się na najdalszym wschodzie zniszczone gminy pow. Szczuczyńskiego:

Pruska (54,6 %), Białaszewo (49,7 %) i Ruda (48,9 %), w bezpośrednim sąsiedztwie twierdzy Ossowiec.

Na zachód od tego gniazda notujemy w pow. Kolneńskim i sąsiednich: Jedwabne (63,7 %), Rogienica (41,0 %), Mały Płock (31,5 %), Czerwone (42,2 %), Turośl (28,7 %) i Gawrychy (29,3 %) z miastami Różan (44,2 %), Piątnica (39,6 %) i Jedwabnem (72,1 %), dalej na obszarze ciągłych walk między Omulwią a Orzycem gminy pow. Ostrołęckiego i Przasnyskiego:
Wach (27,9 %), Zaręby (27,2 %), Baranowo (36,0 %), Jednorożec (39,3 %) i Nakły (32,2 %) oraz miasteczka: Ostrołęka (39,0 %) i Myszyniec (71,1 %).
Dalsze gniazdo na zachód, to okolice Przasnysza (27,8 %), o który toczyły się zacięte walki. Do silnie zniszczonych należą tu gminy: Chojnowo (50,2 %) i Grudusk (41,3 %) i dalej na południe Kleszewo (30,4 %) oraz miasto Janów (44,5 %).

W pośrednim związku z operacjami nad Narwią odbywały się walki na zachód od Wkry, zdążające do opanowania Wisły i zdobycia Modlina. Zniszczone zostały w silniejszym stopniu przybrzeżne gminy powiatów Płońskiego i Płockiego, a mianowicie: Nasielsk (27,6 %), Błędówko (66,3 %), Załuski (34,1 %), Wychodź (46,5 %), Sielce (25,5 %), Święcice (44,1 %) i Mąkolin (26,1 %) oraz dalej na północy Stróżęcin (33,8 %). Z miasteczek wymienimy Małą Wieś (99,8 %).

[W dalszej części rozdziału autor kontynuuje ostatni wątek, wymieniając regiony coraz mniej zniszczone.
W drugiej połowie opracowania zamieszczone są szczegółowe tabele z setkami gmin i miejscowości, dlatego skupię już się tylko na wybranych rejonach]

 

…

Dane o ilości wsi w gminach, które doznały zniszczeń [fragment]

Powiat, gmina	Liczba wsi w gminie		Wsie które doznały zniszczeń	%
była gub. Łomżyńska
powiat Łomżyński	370		226	61,1
Bożejewo	25		12	48,0
Chlebiotki	49		25	51,0
Długobórz	44		25	56,8
Drozdowo	25		17	68,8
Kossaki	47		10	21,3
Kupiski	20		8	40,0
Lubotyń	19		10	52,6
Miastkowo	27		25	89,3
Puchały	33		25	75,8
Śniadowo	31		30	93,8
Szczepankowo	31		26	83,8
Szumowo	17		13	76,5
powiat Kolneński	276		181	65,6
Czerwone	22		8	36,4
Gawrychy	31		20	64,5
Jedwabno	40		40	100,0
Kubra	42		20	47,6
Łyse	16		10	62,5
Mały Płock	24		19	79,2
Rogienice	39		26	68,7
Stawiski	35		23	65,7
Turośl	27		15	55,6
powiat Makowski	304		87	28,6
Karniewo	36		7	19,4
Krasnosielc	35		3	8,6
Perzanowo	32		11	34,4
Płoniawy	42		21	50,0
Sielc	48		17	35,4
Sieluń	39		10	25,6
Serock	32		5	15,6
Sypniewo	40		13	31,7
powiat Ostrołęcki	283		217	79,7
Czerwin	34		32	94,1
Dylewo	22		16	72,7
Goworowo	17		17	100,0
Myszyniec	15		5	33,3
Nakły	22		14	63,6
Nasiadki	27		16	59,2
Pisk	30		18	60,0
Przedmieścia m. Ostrołęka	14		11	78,6
Rzekuń	25		21	84,0
Szczawin	24		23	95,8
Troszyn	32		29	90,6
Wach	21		15	71,4
była gubernia Płocka
powiat Przasnyski	330		261	80,0
Baranowo	35		27	77,1
Bugzy Płoskie	27		8	29,6
Chojnowo	42		40	95,2
Dzierzgowo	48		39	79,2
Jednorożec	15		15	100,0
Karwacz	42		39	92,9
Krzynowłoga Mała	52		43	81,2
Krzynowłoga Wielka	51		36	76,5
Zaręby	18		14	77,8

 

…

 

Spis miejscowości, w których jest 50 % lub więcej uszkodzonych budowli

UWAGA: Uwzględnione został w tym spisie jedynie te wsie, w których liczba zniszczonych budowli wynosiła 50 % lub więcej. O ile jednak na wsi jest zniszczona fabryka, młyn lub kościół, to została ona podaną bez względu na procent zniszczonych budowli. Procent ten podany jest bezpośrednio po nazwie wsi w nawiasie. K oznacza zniszczony kościół, M młyn, F fabrykę.

 

WSIE

Gub. Łomżyńska.

Pow. Łomżyński:

gm. Bożejewo: Jarnuty (71 %)

gm. Chlebiotki: Biel-Maleszewo-Grzędy (100 %), Jaworki (54 %), Konopki-Klimki (86 %), Konopki Leśne (100 %), Konopki-Pokrzywnica (57 %), Krzewo Nowe (95 %), Krzewo Plebanki (100 %), Targonie-Krytuły (82 %), Zambrzyce-Jankowo (100 %)

gm. Długobórz: Chorzele-Jaskółki (58 %), Cieciorki (100 %), Faszcze-Jabłoń (65 %), Konopki Jabłoń (54 %), Łosie-Dołęgi (95 %), Wądołki-Bućki (55 %), Wola Zambrowska (51 %), Zakrzewo-Nowe (100 %).

gm. Drozdowo: Motyka M (50 %), Niewodowo M (42 %), Poniat (99 %), Rakowo-Boginie (52 %), Taraskowo M (68 %), Truszki (65 %), Wyłudzin M (80 %), Wyrzyki (90 %), Żelechy (50 %)

gm. Kossaki: Rembiszewo-Studzianka (50 %), Rembiszewo-Zegadły (88 %), Walechy Mońki (50 %)

gm. Kupiski: Mątwica (99 %), Stara Łomża M (47 %), Szablak (80 %)

gm. Lubotyń: Budziszki (52 %), Chmielewo M (11 %), Gniazdowo M (98 %), Kosewo M (50 %), Rogowo (53 %)

gm. Miastkowo: Bartkowizna Drogoszewska (100 %), Bartkowizna Kuleszki (100 %), Borek (100 %), Chmielewo (100 %), Drogoszewo (58 %), Dzierzgi (100 %), Grondy (99 %), Jankowo-Młodzianowo (95 %), Jankowo-Skarbowo (50 %), Korytki-Leśne (95 %), Kule (100 %), Łuby-Kiertany (95 %), Łuby-Kurki (80 %), Nowy Młyn M (100 %), Osetno-Drogoszewskie (100 %), Osetno-Zaruzińskie (100 %), Sulimy (100 %), Tarnowo M (2 %), Wądołki Cwejki (100 %)

gm. Puchały: Bacze Mokre (100 %); Gać-Sokola-Łąka M (31 %), Gosie Wybrane (100 %), Gronostaje Puszcza M (45 %), Konopki-Jałbrzyków-Stok M (1 %), Koty Lutostań M ( 45 %), Lutostań Koty M (100 %), Łady Borowe (55 %), Łady Polne (100 %), Milewo-Sokola-Łąka (100 %), Modzele-Skudosze (70 %), Modzele-Stare (100 %), Modzele-Wypychy M (100 %), Pęsy-Lipno (66 %), Polki-Teklin M (60 %), Pruszki-Małe (100 %), Pruszki-Wlelkie (77 %), Puchały (76 %), Wyrzyki-Nowe (100 %), Wyrzyki-Sokola-Łąka (65 %), Zbrzeźnica M (100 %)

gm. Szczepankowo: Chojny-Stare (100 %), Czaplice-Osobne (80 %), Dębowo M (33 %), Grzymały-Nowogrodzkie (100 %), Grzymały-Szczepankowskie (100 %), Jarnuty (66 %), Korytki Borowe (86 %), Mikołajki M (88 %), Młynik (100 %), Orło (50 %), Podoś (93 %), Sierzputy-Młode (90 %), Sierzputy Stare (97 %), Sławiec M (96 %), Sulki (96 %), Szczepankowo M (100 %), Uśnik (100 %), Wierzbowo M (85 %), Żebry (88 %)

gm. Śniadowo: Brulin (100 %), Chomontowo (95 %), Duchny Młode (70 %), Duchny Stare M (100 %), Grabowo-Wądołowo (75 %), Jakać Borki (95 %), Jakać Młoda (95 %), Jemielite Kolby (100 %), Jemielite-Stare (100 %), Jemielite-Wypychy (100 %), Kołaki Lemiesze (100 %), Konopki Młode (75 %), Koziki Wądołowo (100 %), Mężenin Stary (100 %), Milówek-Białodwory (100 %), Ratowo-Piotrowo (100 %), Ratowo-Stałe M (83 %), Sierzputy Marki (98 %), Szabły Młode (75 %), Szabły Stare (55 %), Truszki-Kruki (68 %), Truszki Pikule (95 %), Truszki Sapki (100 %), Zalesie Poczynki (51 %), Zalesie Wypychy (100 %)

 

Pow. Kolneński:

gm. Czerwone: Gietki (100 %), Niksowizna M (100 %), Piasutno (90 %), Ptaki (80 %), Pupki (78 %), Wincenta (70 %), Zabiele (86 %)

gm. Gawrychy: Czarnia (68 %), Dawia (74 %), Dębniki F (69 %), Dobry Las M (47 %), Jurki (80 %), Korwki (86 %), Morgowniki M (60 %), Poręby (89 %), Siwiki (72 %), Zbójna K (11 %), Złota Góra (60 %)

gm. Jedwabno: Bartki (99 %), Biodry Borawskie (98 %), Broniaki Pietrasza (98 %), Buszyn K (97 %), Chyliny (66 %), Grondy Duże (89 %), Grondy Małe (78 %), Janczewo (100 %), Janczewko (67 %), Kaimy (100 %), Kajetanowo (100 %), Kamionki (91 %), Kąty (100 %), Konopki Chude (100 %), Konopki Tłuste (100 %), Korytki (100 %), Kosaki (100 %), Kubrzany (72 %), Kucze Duże (100 %), Kucze Małe (100 %), Makowskie (58 %), Mikołajewo (91 %), Mocarze Budne (99 %), Mocarze Dziubale (86 %), Nadbory (100 %), Pieńki Borowe (77 %), Przystrzele Rostki (92 %), Siestrzanki, Szostaki (100 %), Witynie Szlacheckie (100 %), Witynie Włościańskie (93 %)

gm. Łyse: Lipniki (55 %), Plewki (56 %), Tartak (78 %), Warmiak (91 %)

gm. Mały Płock: Aleksiejewo (100 %), Budy Kozłówka (87 %), Budy Żelazne (76 %), Cwaliny Duże (91 %), Cwaliny Małe (74 %), Janowo (61 %), Kąty (81 %), Kurkówka (71 %), Łosewo (75 %), Mały Płock K (65 %), Mściwuje (74 %), Rakowo Zalesie (74 %), Ruda Skroda (90 %), Rudka Skroda (65 %), Wygrane (80 %)

gm. Kubra: Przytuły Bukowe (100 %)

gm. Rogienice: Budy Mikołajki (69 %), Chludnie (57 %), Dobrzyjałowo K (85 %), Górki Sypniewo (100 % %), Górki Szewków (100 %), Karwowo (100 %), Kobylin (100 %), Kołaki Strumienie (80 %), Kołaki Wietrzychowo (100 %), Kupnina (100 %), Nagórki (50 %), Penza M (18 %), Ptaki M (100 %), Rogienice Piaseczno (97 %), Serwatki (100 %), Włodki M (100 %), Wysokie Małe (100 %), Zalesie (100 %)

gm. Stawiski: Ewelin (60 %), Grabówek (50 %), Jurzec Pański (51 %), Ignacewo (50 %), Michny M (100 %), Pieniążki (57 %), Rostki (64 %), Wilczewo (64 %), Zaborowo (64 %)

gm. Turośl: Bród (100 %), Cieciory (100 %), Cieloszka (94 %), Krusza (99 %), Piekło (100 %), Potasie (100 %), Pupkowizna (72 %), Serafin (91 %), Trzcińskie (83 %)

 

Pow. Makowski:

gm. Karniewo: Dzierżanowo Szlacheckie (90 %), Dzierżanowo Gromadzkie (58 %), Czarnostów M (100 %), Szwelice K (30 %), Zaręby (50 %)

gm. Perzanowo: Batogowo Biernaty M (75 %), Biedrzyce-Starawieś (100 %), Biedrzyce Klimki (50 %), Guty Małe (100 %), Kałęczyn (100 %), Prycanowo (50 %), Rzechowa Gać (95 %), Rzechówko (95 %), Zalesie Wielkie (90 %)

gm. Płoniawy: Krzyżewo Borowe (60 %), Krzyżewo Jurki (60 %), Krzyżewo Marki (70 %), Obłudzin (75 %), Podoś (90 %), Zacisze (50 %), Zblicha (80 %)

gm. Sielc: Boruty (50 %), Brzuze Duże (100 %), Binduszka (60 %), Dzbądz (100 %), Dzbądz Paulinowo (100 %), Krudunki (100 %), Łachy (100 %), Mroczki-Rembiszewo (55 %), Napiórki-Ciężkie (50 %), Napiórki-Gardziołki (50 %), Orłowo (50 %)

gm. Sieluń: Chrzonki (60 %), Dyszobaba (50 %), Kołaki (80 %), Miłony (90 %), Ogony (60 %), Żerań Mały (70 %)

gm. Smrock: Chrzanowo Marki (75 %), Ulaski (90 %)

gm. Sypniewo: Chełchy-Sebory (100 %), Chełchy-Sałki (100 %), Chojnówek Grabnik (100 %), Mamino-Wyszki (95 %), Mostowo (75 %), Sławkowo (96 %), Zabiele Piliki (100 %), Zabiele Wielkie (96 %)

 

Pow. Ostrołęcki:

gm. Ostrołęka: Czeczotka M (100 %), Muszyństwo (100 %), Podrężewo (79 %).

gm. Czerwin: Brzeźno (80 %), Brzeźno kol. M (60 %), Cisk (70 %), Czambrowina (52 %), Damięty M (100 %), Gierwaty M (81 %), Gocły (74 %), Grabowo (74 %), Grodzisk (100 %), Gucin F (100 %), Janczyki (55 %), Janki Stare (100 %), Laski (60 %), Malinowo-Nowe (92 %), Nogawki M (73 %), Suchcice M (59 %), Tomasze (82 %), Wielgouchy (50 %), Wojsze (75 %), Wysocze Bartosy (98 %), Zaorze (100 %).

gm. Dylewo: Karaska (100 %), Kierzek (92 %), Łodziska (90 %), Podgórze (100 %).

gm. Goworowo: Czernie (82 %), Goworówek M (72 %), Góry (70 %), Józefowo (78 %), Kobylin (95 %), Pokrzywnica (59 %), Ponikiew Duża (91 %), Ponikiew Mała (67 %), Rabędy (100 %), Rębisze Nowe (97 %), Wólka Brzezinka (82 %), Żabin (73 %)

gm. Myszyniec: Pełty (72 %)

gm. Nakły: Białobrzeg Bliższy M (67 %), Drężewo (89 %), Kruki (52 %), Nożewo (92 %), Olszewo Borki M (91 %)

gm. Nasiadki: Jazgarka (100 %), Klinki (100 %), Krobia (57 %), Płoszyce (67 %), Rososz (74 %)

gm. Piski: Milewo Wielkie (59 %), Sokołowo (85 %), Tyszki Andrzejki (82 %), Tyszki Ciągaczki (85 %), Tyszki Nadbory M (91 %), Tyszki Piotrowo (90 %), Tyszki Pomian (71 %), Załuski (67 %)

gm. Rzekuń: Borawe (58 %), Dzbenin (64 %), Kaczyny Wypychy (83 %), Kamianka (66 %), Korczaki (95 %), Ławy M (85 %), Łęczysk M (67 %), Nowawieś (97 %), Ołdaki M (95 %), Pomian (87 %), Rozwory (63 %), Susk (63 %), Teodorowo (93 %), Zabiele (68 %), Zarośle (88 %)

gm. Szczawin: Białobrzeg (50 %), Chełsty (59 %), Dąbrówka (50 %), Dzbądzek (55 %), Jurgi (50 %), Kunin Włościański (63 %), Wólka Kunińska (74 %), Zaorze M (68 %)

gm. Troszyn: Borowce (79 %), Chrostowo (81 %), Dąbek Podkowa (59 %), Dzbenin Pacha (100 %), Grucele (99 %), Janki Młode (97 %), Kurpie Stare (99 %), Kurpie Szlacheckie (78 %), Łątczyn M (85 %), Ojcewo (55 %), Opęchowo (50 %), Puchały (100 %), Rabędy (98 %), Sawały Dolne (96 %), Sawały Górne (77 %), Siemiątkowo (87 %), Troszyn M (76 %), Trzaski (67 %), Wysocarz (100 %), Zawady (98 %), Żyznowo (89 %)

gm. Wach: Gadomskie (70 %), Kopaczyska (100 %), Olszyny (63 %), Wach (86 %), Wydmusy (57 %), Zalesie (99 %), Zawady (89 %), Zdunek (50 %)

 

Gubernia Płocka

Pow. Przasnyski

gm. Baranowo: Bakuła (99 %), Baranowo M (20 %), Błędowo (98 %), Cierpięta (99 %), Dyszak (79 %), Glinki (100 %), Guzowatka (100 %), Kaliska (100 %), Kucieje Nowe (100 %), Kucieje Stare (100 %), Leśniczówka Majk (100 %), Leśniczówka Majdan (100 %), Majk (100 %), Oborczyska (80 %), Ramiona (100 %), Rycica (100 %), Wola Błędowska (98 %), Ziomek (99 %)

gm. Bugzy Płoskie: Brody (100 %), Grabowo Rżańce (100 %), Grabowo Skorupki (65 %), Grabowo Zawady (50 %), Ryki Borkowo (100 %), Wasiły (100 %), Zygny (100 %), Wólka Zdziwojska (100 %)

gm. Chojnowo: Borkowo Boksy (80 %), Borkowo Falenta M (82 %), Chojnowo (67 %), Chojnówko (62 %), Czernice Borowe K (27 %), Dzilin (54 %), Grójec Jabłonowo (50 %), Kijewice (100 %), Kot (100 %), Kuskowo Dzieżno (82 %), Mchowo (100 %), Miłoszewice Kmiece (85 %), Mirowo (100 %), Obrąb (100 %), Olszewiec (99 %), Pierzchały Starawieś (91 %), Smoleń Brzęczki (94 %), Smoleń Daćbogi (100 %), Smoleń Poluby (98 %), Smoleń Suwino (100 %), Smoleń Trzcianka (100 %), Szczepanki Nowiny (100 %), Węgra K (90 %), Zatogi Cibory (67 %), Zbereż (98 %), Zembrzus Wielki (53 %), Żebry Koroty (69 %), Żebry Marcisze (99 %)

gm. Dzierzgowo: Cichowo (61 %), Chorąże Tańsk (100 %), Dzierzgowo Leśniczówka F (36 %), Grzymki Tańsk M (45 %), Jastrzębiec M (19 %), Kadzielnia (63 %), Kęsocha Tańsk (100 %), Kitki (95 %), Kostusin (54 %), Krery (73 %), Łęczyce Stare (51 %), Nart (50 %), Orzumiech M (48 %), Pawłowo Kościelne K (100 %), Pawłowo Nowe (100 %), Przedbory Tańsk (70 %), Rogale F (100 %), Rzęgnowo M (70 %), Sosnówka Tańsk (67 %), Szumsk (100 %), Ulaski (86 %), Umiotki Tańsk (75 %), Wasiły Tańsk (100 %), Żaboklik Wielki (78 %), Zawady (65 %)

gm. Jednorożec: Budy Przysieki Skarbowe (100 %), Jednorożec K M (48 %) [ta liczba zaskakuje, możliwe, że autor źle przepisał?], Lipa (96 %), Lipa Obórki (55 %), Stegna F (100 %), Szla (100 %), Żelazna Prywatna (50 %)

gm. Karwacz: Aut (50 %), Bartniki (91 %) , Bartniki Wygoda (100 %), Bobówo Studzieniec (100 %), Helenowo Nowe (60 %), Helenowo Stare (75 %), Korbówka (100 %), Karwacz Rapatczyzna (50 %), Kobylaki Czarzaste (50 %), Kobylaki Szczepanki (53 %), Kobylaki Włodki (67 %), Kuskowo (100 %), Łyszkowo (100 %), Mchówko (100 %), Mroczek M (100 %), Oględa (59 %), Osowiec Kmiecy (98 %), Osowiec Szlachecki (98 %), Patołęka (100 %), Polny Młyn (80 %), Przasnysz Ekonomia (62 %), Wójtostwo Przasnysz (100 %)

gm. Krzynowłoga Mała: Bystre Kurzyny M (100 %), Czaplice Kurki (50 %), Czarzaste Błotki (100 %), Dębe Końskie (100 %), Dębe Wielkie (100 %), Kawieczyno Saksary (93 %), Kawieczyno Sylamy (79 %), Kawieczyno Serwatki (100 %), Krajewo Cepki (100 %), Romany Janowięta (50 %), Romany Sebory (73 %), Romany Sędzięta M (28 %), Romany Zalesie (85 %)

gm. Krzynowłoga Wielka: Gadaniec Barany (73 %), Gadaniec Chrzany (70 %), Gadaniec Jędryki (100 %), Gadaniec Trojany (100 %), Gadaniec Zawisze (100 %), Przysowy (100 %), Rycice (100 %), Ulatowo Pogorzel (72 %), Ulatowo Słabogóra (58 %)

gm. Zaręby: Brodowe Łąki (93 %), Budki (92 %), Rachujka (50 %), Zaręby (96 %).

…

 

[Zachowałem oryginalną pisownię zdań z opracowania, zmieniałem tylko nazwy miejscowości, co do których miałem pewność, że są źle zapisane oraz dodałem znak procentu, aby tekst stał się bardziej czytelny]

 

O autorze:

Zygmunt Limanowski (1877-1943) – profesor, statystyk, działacz społeczny i polityczny. Statystykę ubezpieczeniową studiował na Uniwersytecie w Wiedniu (1911-1912). Naczelnik Wydziału Statystycznego w Powszechnej Dyrekcji Ubezpieczeń Wzajemnych i redaktor „Sprawozdań Ubezpieczeń Wzajemnych od Ognia” (1917-1920). Po I wojnie światowej prowadził wykłady w Wyższej Szkole Handlowej. W 1921 r. dokonał przekładu dzieła: G. Yule, An Introduction to the Theory of Statistics. W 1925 r. uzyskał tytuł profesora i został kierownikiem Katedry Statystyki w WSH. Prowadził wykłady z teorii statystyki, rachunku prawdopodobieństwa, matematyki ubezpieczeniowej oraz statystyki ubezpieczeniowej. Był też związany z Instytutem Gospodarstwa Społecznego. W 1925 r. został wybrany do Międzynarodowego Instytutu Statystycznego (od 1930 r. honorowy członek Instytutu). Był redaktorem naczelnym „Przeglądu Statystycznego” (od 1937). W latach 1942–1943 wykładał w Miejskiej Szkole Handlowej, pod której szyldem kryła się tajna Szkoła Główna Handlowa.

(Źródło: https://www.jestubezpieczenie.pl)

 

 

Uwagi:

W tych danych daje się zauważyć, że miejscowości które nawet kilka miesięcy znajdowały się na linii frontu niekoniecznie musiały ulec całkowitemu zniszczeniu. W rejonie Baranowo – Jednorożec wsie takie zniszczone zostały w 100 %, ale na wielu innych odcinkach, mimo wielomiesięcznych walk o nie i ostrzału artyleryjskiego, w sporym stopniu takie wioski ocalały.

Nawet wsie o które walczono podczas letniej ofensywy miały okazję przetrwać. Największe zniszczenia widać na terenach, na których cofająca się armia rosyjska, nie ścigana zaciekle, miała czas palić wsie i plony, by   nadchodzącemu wrogowi pozostawić zgliszcza.

Wracając do wstępu dotyczącego zniszczeń Ostrołęki, wyłuskam tu odpowiednie dane.
Miasto Ostrołęka zniszczone w 39 %
Wsie, które są obecnie dzielnicami miasta:
Czeczotka – 100 %
Podrężewo – 79 %
Kaczyny Wypychy – 83 %
Łęczysk – 67 %
Pomian – 87 %
Zarośle – 88 %

Ulice Ostrołęki przypominają zniszczone Pompeje.