Drogi biegnące wzdłuż rzeki Omulew - luty 1914

Opis dróg od Ostrołęki do granicy pruskiej

biegnących wzdłuż prawego i lewego brzegu rzeki Omulew.

Raport pułkownika Łukirskiego ze Sztabu Generalnego

sporządzony na początku lutego 1914 r.

Tłumaczenie: Jacek Czaplicki

 

 

A) Droga biegnąca wzdłuż prawego brzegu rzeki Omulew, od Ostrołęki przez folwark Omulew prowadzi przez:

- Białobrzeg Bliski,

- Białobrzeg Dalszy,

- Przystań,

- Chojniki,

- Grądy Wyszel,

- Olkowa Kępa,

- Zimowa Woda,

- Budne - Sowięta (20 wiorsta),

- Baranowo,

- Czerwińsk,

- Oborczyska,

- Kucieje Stare (26 wiorsta),

- Guzowatka,

- Wola Błędowska (34 wiorsta),

- Rawki,

- Rzodkiewnica (40 wiorsta),

- Krukowo,

- Zaręby,

- Montwitz (Mącice w Prusach).

Łącznie 52 wiorsty.

 

oraz

B) droga biegnąca wzdłuż lewego brzegu rzeki Omulew prowadząca z Ostrołęki przez wieś Otok:

- folwark Pisarki,

- Łazy,

- Pietraki[1],

- Olszewka,

- Obierwia,

- Chudek,

- Gleba,

- Kierzek (24 wiorsta),

- Bandysie,

- Surowe,

- Cupel,

Łącznie 44 wiorsty długości.

Obie drogi są tak jednorodne w swoich cechach, że poniżej przedstawiono ich ogólny opis, zwracając jednocześnie uwagę na kilka cech szczególnych dla każdej z nich.

Ulica we wsi Zawady, zdjęcie zrobione rok po raporcie przez żołnierzy armii niemieckiej.

 

 

- 2 -

Oba opisane szlaki to drogi wiejskie, często tak szerokie i dobrze utrzymane, że w pełni zasługują na zakwalifikowanie ich do kategorii głównych dróg gruntowych.

 

- 3 -

Szerokość drogi waha się od 5 – 10 – 15 kroków.

W niektórych miejscach, jak np. na odcinku Rawki - Krukowo lub pod Zawadami, droga na mapie, na długości 2 wiorst jest zaznaczona linią przerywaną. Nie oznacza to jednak, że nie ma tam drogi, a jedynie to, że przez rozlegle tereny grząskiego piasku nie widać wytyczonej drogi, a biegnie ona mniej więcej w linii prostej.

 

- 4 -

Teren, przez który przebiegają opisywane drogi to niziny poprzecinane ciągnącymi się w kierunku brzegu rzeki piaszczystymi wniesieniami o charakterze wydmowym, które górują nad okolicą na wysokość 3 – 5 – 7 sążni.

Przechodząc przez te grzbiety, droga w kilku przypadkach wspina się lub opada na nieznacznej długości i wysokości, ale wtedy jest dość trudna do jazdy z powodu luźnego piasku.

 

- 5 -

Podłoże, po którym biegną drogi jest piaszczyste.

Tam, gdzie drogi biegną przez las lub na jego skraju, piasek pokryty jest humusem z igieł sosnowych.

Znowu na innych odcinkach trasy biegnącej przez rzadki las, piaszczyste podłoże często nie jest niczym pokryte.

Jest to szczególnie często spotykany widok w pobliżu terenów zaludnionych.

Na nizinach dominuje ziemia torfowa, bardzo podmokła w czasie deszczu lub w okresie wylewów rzek (koniec marca i początek kwietnia), która jednak w kolejnych dniach dość szybko wysycha.

Na nizinach droga najczęściej wytyczona jest przez łachy piasku, dzięki czemu jest często sucha w mokrych okresach.

 

- 6 -

Prawobrzeżna droga biegnąca wzdłuż rzeki Omulew w pierwszej połowie swej długości (od Ostrołęki do wsi Kucieje Nowe) przebiega przez tereny zalesione, przechodząc dalej przez otwarty teren.

Na lewym brzegu jest odwrotnie, droga w pierwszej połowie jej długości (do wsi Gleba) biegnie przez otwarty teren, a dalej przez lasy lub na ich skrajach.

Prawobrzeżna droga od wspomnianej wsi Kucieje Nowe biegnie nieprzerwanie wśród piaszczystych grzbietów (wydm), którym towarzyszą bagna. Na tym odcinku wydaje się jakby biegła cały czas wąwozem o długości prawie 20 wiorst.

Od zachodu drodze towarzyszy bagnista dolina rzeki Płodownica, tworząca bagno Szeroka Biel o szerokości 3 - 5 wiorst, a od wschodu bagnista dolina rzeki Omulew.

Drodze lewobrzeżnej, na odcinku pomiędzy wsią Kierzek a wsią Bandysie, od zachodu towarzyszy bagnista dolina rzeki Omulew, a od wschodu bagno Karaska, biegnie więc w nisko położonym terenie o długości około 10 wiorst.

Doliny rzek Omulew i Płodownica oraz bagna Szeroka Biel i Karaska w ciepłej porze roku wyglądają jak podmokłe łąki, niekiedy porośnięte rzadkimi krzewami. Glebę tych łąk stanowi torf na piaszczystym podłożu.

W okresie wylewów rzek, który trwa około jednego miesiąca, a także w czasie pór deszczowych, łąki te szybko wypełniają się wodą i stają się mocno bagniste, a niektóre ich obszary są całkowicie zalane wodą, wtedy przestrzenie zajmowane przez te łąki stają się bardzo trudne do przemieszczania się, a w niektórych miejscach jest to całkowicie niemożliwe.

Po ustąpieniu wody lub w porach suchych łąki te stosunkowo szybko wysychają, czemu sprzyjają wybudowane niemal wszędzie rowy melioracyjne.

Wtedy przejście przez te łąki jest całkiem możliwe nie tylko dla piechoty w luźnym szyku, ale i dla pojedynczych jeźdźców.

Tylko stosunkowo nieliczne obszary tych bagien są stale podmokłe, co uniemożliwia ich przekroczenie nawet w suchych okresach.

Jednak nawet w okresie wspomnianego osuszania się bagien, trzeba się z nimi liczyć podczas działań wojennych na ich obszarze.

Są to rozległe, w większości przypadków otwarte obszary, które nie pozwalają na budowanie okopów (woda pod powierzchnią jest nadal wysoka nawet w suchych porach roku), co sprawia, że prowadzenia ataków przez nie jest niezwykle trudne. Zjazd artylerii z dróg w tych rejonach jest w większości przypadków niewykonalny.

Dlatego też obrona drogi do której dochodzą szerokie, słabo dostępne obszary ma duże szanse.

Drogę prawobrzeżną biegnącą w rejonie Zawady - Błędowo - Ostrówek można o wiele łatwiej zablokować niż lewobrzeżną, gdzie korytarz drogi jest zadrzewiony i łatwiej ją ominąć od wschodu.

Ominięcie tej prawobrzeżnej doliny możliwe jest jedynie lewobrzeżną drogą biegnącą przez wsie Zawady, Długie oraz Binduga, a następnie przez wieś Surowe. Ze wsi Zawady i Kopaczyska możliwe jest nie tylko wsparcie ogniowe dla atakujących na prawym brzegu, ale także atak przez dostępną tu dla piechoty dolinę rzeki Omulew.

Rzeka Omulew, która dzieli opisane drogi, jest nieznacznych rozmiarów: jej szerokość (poza okresem wylewów) wynosi 3 – 5 – 15 sążni, a głębokość 1,5 – 3 – 9 stóp. Dno rzeki jest przeważnie piaszczyste, miejscami kamieniste.

Ale dolina rzeki, na odcinku od wsi Kopaczyska do Przystani, jest torfowa, bagnista i prawie nigdy nie wysycha. Stanowi więc poważną barierę między opisanymi szlakami; na tym odcinku jest tylko jedna stała przeprawa we wsi Czarnotrzew.

Na pozostałych odcinkach przeprawa przez rzekę Omulew i jej dolinę, poza okresem deszczowym i rozlewów, jest możliwa dla oddziałów piechoty, a nawet kawalerii.

Dlatego też, w razie zdobycia przez nieprzyjaciela doliny na prawym brzegu, należy wyprowadzić natarcie z Ostrołęki oboma brzegami rzeki, co ułatwi zdobycie tej doliny.

Lokalizacje mostów na rzece Omulew, począwszy od ujścia rzeki:

We wsi Białobrzeg Bliższy o długości 20 kroków i szerokości 6 kroków; grozi zawaleniem.

We wsi Białobrzeg Dalszy - trzy mosty o długości 10, 12 i 20 kroków i szerokie na 6 kroków; ostatni most grozi zawaleniem; dwa pierwsze znajdują się w ciągu jednej drogi.

We wsi Przystań - trzy mosty o długości 22, 9 i 10 kroków. Pierwszy jest szeroki na 10 kroków, a pozostałe na 6 kroków. Wszystkie trzy mosty są zdatne do użytku; dwa ostatnie znajdują się w ciągu jednej drogi.

We wsi Czarnotrzew trzy mosty znajdujące się w ciągu jednej drogi. Ich długość wynosi 15 kroków a szerokość 4 kroki. Mosty te powinny być wzmocnione przed przeprawieniem przez nie artylerii i taborów z zaopatrzeniem. Wszystkie wymienione mosty są rozpięte na wysokich, niewystarczająco wytrzymałych palach, nawierzchnia uszkodzona, strome najazdy.

We wsi Zawady cztery mosty w jednym ciągu; długość jednego mostu to 30 kroków, pozostałe mosty mają po 10 kroków; szerokość waha się od 8 do 5 kroków. Mosty wymagają wzmocnień, aby mogły przenosić duże obciążenia.

Przy kordonie straży nad rzeką Omulew znajduje się most o długości 35 kroków i szerokości 10 kroków. Most jest w dobrym stanie technicznym.

Mosty napotkane na opisywanych w tekście drogach są niewielkie i w dobrym stanie.

Lasy wzdłuż opisanych szlaków są iglaste (sosnowe) w suchym terenie i liściaste na podmokłych nizinach.

Duża część lasów iglastych jest oczyszczona i powadzi przez wiele ścieżek. Lasy liściaste są nieliczne, najczęściej są to lasy niskopienne. Dominują małe zagajniki, a nawet gromady krzewów iglastych.

 

- 7 -

Wzdłuż szlaków prawie nie ma suchych, niepodmokłych łąk.

 

- 9 -

Przy opisanych szlakach zlokalizowanych jest wiele osad, ale poza nielicznymi wyjątkami są one bardzo małe pod względem liczby gospodarstw domowych. Ulice tych wsi nie są utwardzone.

 

- 12 -

Prędkość poruszania się po opisanych drogach należy przyjmować poniżej prędkości normalnej, gdyż w porze suchej luźne piaski na drodze bardzo utrudnią poruszanie się, a w okresie deszczowym wiele odcinków może być podmytych.

Jednak dostępny wszędzie piasek i drzewa bez specjalnej trudności pomogą w tym przypadku naprawić drogę.

Jazda poboczami, z nielicznymi wyjątkami z powodu ukształtowania terenu, jest wszędzie możliwa.

 

- 18 -

Od Ostrołęki do granicy pruskiej wygodniej jest przemieszczać się wzdłuż lewego brzegu rzeki Omulew. Droga ta jest krótsza i znacznie trudniej jest ją zablokować nieprzyjacielowi.

W przypadku przemieszczania dużych sił na obu brzegach Omulwi, kolumny wojsk będą oddzielone tylko na długości dziesięciu wiorst odcinkiem rzeki między Kopaczyskami a Przystanią, gdzie stała przeprawa istnieje tylko we wsi Czarnotrzew, a dolina rzeki jest mocno bagnista.

W razie natarcia, należy atakować po obu stronach rzeki, co znacznie zmniejszy szanse obrony nieprzyjaciela w rejonie Zawad.

Ogólnie rzecz biorąc, obie opisane tu drogi umożliwiają ruch wszystkich rodzajów wojsk łącznie z taborami nawet w najbardziej niekorzystnych warunkach pod względem pory roku i pogody, wymagają jednak kalkulacji prędkości przemieszczania się. Na czele kolumn przydadzą się jednak oddziały saperów.

 

- 19 -

Przegląd dróg przeprowadzono w dniach 3-6 lutego 1914 r.

Pogoda była sucha i ciepła. Śnieg roztopił się wszędzie.

Pułkownik ŁUKIRSKI

---

[1] Siarki-Pietraki.